Chào mừng quý vị và các bạn đến với Chương trình phát thanh “Văn hóa đọc và cuộc sống” kỳ thứ 37 (tháng 8/2025) của Thư viện thành phố Cần Thơ!
I. VĂN HÓA ĐỌC 4.0
Các bạn thân mến! Trong chuyên mục “Văn hóa đọc 4.0” kỳ này, mời các bạn cùng nghe bài viết nghe bài viết “Bình dân học vụ số: Không ai được khước từ việc học tập suốt đời” đăng trên tạp chí điện tử Công dân và khuyến học.
Bình dân học vụ số là thuật ngữ nói đến phong trào học tập suốt đời của toàn dân hiện nay, trong điều kiện của một xã hội đã hiện đại hóa, đi vào kinh tế tri thức. Bằng thuật ngữ này, chúng ta chính thức "tuyên chiến" chống sự dốt nát trong xã hội thông tin.
Bình dân học vụ số là gì?
Bình dân học vụ là phong trào xóa nạn mù chữ trong toàn dân, được Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa phát động ngày 8/9/1945, ngay sau khi Việt Nam giành được độc lập. Phong trào này nhằm giải quyết "giặc dốt" - một trong các vấn đề cấp bách nhất của Việt Nam lúc bấy giờ.
Bình dân học vụ số là vận động toàn dân xóa nạn mù chữ, nhưng không phải là mù chữ cơ bản, mà là mù chữ chức năng (Functional Illiteracy), tức là người có học vấn ở trình độ nhất định nhưng không cập nhật được những kỹ năng mới nên làm việc thiếu hiệu quả.
Nhiều người thường nói đến xóa mù chữ trực dụng (Direct illiteracy), là có chữ nhưng không dùng được. Ngoài ra, Bình dân học vụ số còn chống mù máy tính, mù ngoại ngữ, mù nghề... Các loại mù này là rào cản đối với mọi hoạt động của con người hiện đại.
Bình dân học vụ số coi mọi người trong xã hội, không phân biệt tuổi tác, giới tính, địa vị xã hội, trình độ học vấn, thành phần dân tộc, tôn giáo và tín ngưỡng, tất cả đều là học trò. Ai thiếu hụt kiến thức nào, kỹ năng nào thì có trách nhiệm học tập để khỏa lấp sự thiếu hụt đó.
Bình dân học vụ số không cho phép bất cứ ai đứng ngoài việc học tập thường xuyên hoặc khước từ nghĩa vụ học tập suốt đời.
Bình dân học vụ số đòi hỏi học viên tự học là chính, và nếu học viên có smartphone, tablet, ipad hay computer thì có thể học mọi lúc mọi nơi (Ubiquitous learning), học trực tiếp (Offline learning) hoặc học trực tuyến (Online learning) hoặc học kết hợp trực tiếp - trực tuyến (Blended learning).
Bình dân học vụ số đòi hỏi người học nên tận dụng tự học ở nhà, học ở nơi làm việc, cũng có thể học trên tàu hỏa, trên máy bay trên xe ô tô...
Ưu thế của Bình dân học vụ số là xu hướng tự học và học trực tuyến. Phương pháp này ngày càng chiếm thời giờ nhiều hơn trong tổng số thời gian học tập của mỗi người.
Bình dân học vụ số đòi hỏi con người coi học tập là một hành trình theo suốt đời người. Ở xã hội số, với nền kinh tế số, người dân không chỉ học để xong giáo dục phổ thông, mà còn phải tiếp tục học ở trình độ cao hơn.
Đại chúng hóa học vấn đại học là một xu hướng phát triển để người lao động ai cũng có ít nhiều học vấn bậc cao. Trong giai đoạn chuyển đổi số, phát triển kinh tế tri thức, học vấn phổ thông không giúp cho người lao động rời ghế nhà trường đi thẳng vào lao động nghề nghiệp.
Bình dân học vụ số không yêu cầu ở người dạy học trình độ đào tạo sư phạm, chỉ cần họ biết chữ, một chút ít học vấn phổ thông và nhiệt tình với việc truyền dạy kiến thức cho người khác.
Bình dân học vụ số ngày nay có đối tượng là người đã thoát khỏi mù chữ cơ bản (hiện nay, tỉ lệ người ở độ tuổi 15-60 hầu như đã đạt trình độ xóa mù chữ cơ bản mức độ 1: có trình độ văn hóa tương đương lớp 3 phổ thông).
Lứa thanh niên hiện nay thường đã học xong cấp trung học cơ sở hoặc trung học phổ thông, cho nên họ đòi hỏi cao nội dung đào tạo, huấn luyện tại các trung tâm học tập cộng đồng, các nhà văn hóa hoặc các thư viện.
Lớp trẻ hầu như đã được trang bị điện thoại di động thông minh. Vì thế, lớp học Bình dân học vụ số phần nhiều là lớp học cấp trung học. Họ thường là những người lao động có nhiều kinh nghiệm, đã có học vấn cơ sở, cho nên việc soạn bài giảng cho họ phải là người có trình độ trung cấp hoặc đại học. Nguồn học liệu đáp ứng nhu cầu học của học viên phải rất phong phú và đa dạng.
Tại những lớp học, khóa học về chuyển giao công nghệ, về áp dụng kỹ thuật mới vào sản xuất hoặc về vấn đề khởi nghiệp, về các xu thế kinh doanh, dịch vụ... giáo viên phải tìm tòi nhiều tài liệu để soạn bài và những tài liệu tham khảo cần thiết.
Thực chất của phong trào bình dân học vụ số
Dưới lăng kính xã hội học tập, Bình dân học vụ số thực chất là phong trào khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập. Phong trào được khơi dậy từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng (2001) khi Đảng chủ trương chuyển mô hình giáo dục truyền thống sang mô hình giáo dục mở, tức là sang mô hình xã hội học tập.
Xã hội học tập là một môi trường giáo dục mà trong đó, việc học tập suốt đời không chỉ là một quyền lợi, mà còn là nghĩa vụ của mỗi người dân. Trong điều kiện phát triển kinh tế tri thức, xã hội học tập được coi như một hệ sinh thái giáo dục vĩ mô mà đặc trưng của nó là các phong trào học tập có tính đại chúng, phổ cập, tầm cỡ toàn cầu.
II. NHỊP CẦU TRI THỨC
* Các bạn thân mến! chuyên mục “Nhịp cầu tri thức” kỳ này, mời các bạn cùng nghe bài viết “ Phong trào "Bình dân học vụ số" - xu hướng tầm cỡ toàn cầu (Megatrend) trong giáo dục Việt Nam” của GS.TS Phạm Tất Dong được đăng trên tạp chí điện tử Công dân và khuyến học.
1. Mỗi người dân, không loại trừ bất cứ ai, kể từ nhà lãnh đạo cao nhất cho đến người dân bình thường nhất, đều là những học trò, là những người suốt đời ở vị thế người đi học. Họ thực hiện những hành trình hướng tới tri thức (The Journey to get knowledge) kết nối với hành trình sáng tạo tri thức (The Journey for creating knowledge) trong suốt cuộc đời.
Con người trong xã hội học tập buộc phải lựa chọn một trong hai hướng đi: Hoặc học hỏi không ngừng vì sự phát triển bền vững của xã hội, vì sự trường tồn của quốc gia và của dân tộc, hoặc khước từ học tập và bị cuộc sống gạt sang lề đường phát triển đi lên của toàn dân.
2. Xã hội học tập đòi hỏi mỗi người học tập suốt đời để phát huy tận lực những năng lực tiềm ẩn trong họ. Học tập suốt đời là điều kiện để Đảng và Nhà nước trao quyền (empower) cho việc thực hiện những nhiệm vụ phát triển kinh tế và văn hóa, bảo vệ môi trường sinh thái, ứng phó với những biến cố trong đời sống, làm chủ cuộc sống của mình.
3. Sống trong xã hội học tập, mỗi người dân đều có trách nhiệm trở thành những công dân học tập (learning citizen), thực chất là trở thành những công dân có đủ những năng lực cốt lõi và những phẩm hạnh mà thế kỷ XXI đòi hỏi để xây dựng đời sống cá nhân hạnh phúc, xây dựng đất nước giàu mạnh, giữ gìn đời sống hòa bình trên toàn cầu.
Những công dân trong giai đoạn chuyển đổi số phải đạt yêu cầu của công dân số (Digital citizen) để đáp ứng yêu cầu của một xã hội số với nền kinh tế số dưới sự điều hành của Chính phủ số.
Những công dân học tập cần trau dồi các năng lực để trở thành công dân toàn cầu (Global citizen). Đó là những người có đủ điều kiện để đi ra thế giới hoạt động, làm ăn, chung sống với những dân tộc khác, làm cho thế giới trở thành một ngôi nhà toàn cầu.
4. Đặc tính cơ bản của Bình dân học vụ số là sự tự học và chia sẻ kiến thức đã có cho mọi người, hỗ trợ, giúp đỡ và động viên mọi người.
Chia sẻ tri thức là cách học thông minh nhất, nhanh chóng tiếp thu được khối lượng tri thức lớn nhất. Tri thức trong mỗi người như một đốm lửa nhỏ. Người ta biết chia sẻ ngọn lửa nhỏ đó cho nhau, chẳng mấy chốc, các đốm lửa đó sẽ trở thành một rừng lửa.
5. Trong xã hội học tập, ta có rất nhiều thầy giáo. Có thầy giáo trên lớp thực, có thầy giáo trên lớp ảo. Chúng ta có cả vạn, cả triệu thầy giáo lúc nào cũng sẵn sàng chia sẻ tri thức của mình cho người khác. Cái vĩ đại của Bình dân học vụ số là như vậy: Ai cũng là thầy và ai cũng là trò!
6. Trong phong trào khuyến học, khuyến tài, khẩu hiệu của bình dân học vụ số là "Học tập suốt đời cho mọi người".
Ngày nay, việc học đã tạo nên những gia đình học tập, dòng họ học tập, cộng đồng học tập và đơn vị học tập. Tri thức hiện đại, công nghệ sản xuất mới, kỹ thuật sản xuất tiên tiến đến với từng nhà, từng dòng họ, từng thôn bản và tổ dân phố, từng đơn vị trong các tổ chức Đảng, chính quyền và đoàn thể.
7. Việc học tập suốt đời đang phát triển những nông thôn mới, những vùng nông nghiệp xanh bền vững như Đồng bằng sông Cửu Long, vùng nông nghiệp thông minh tại một số địa phương của Đà Lạt, Thanh Hoá, Hà Nội...
* Quý vị và các bạn thân mến! Trong chuyên mục “Nhịp cầu tri thức” kỳ này, chúng tôi xin giới thiệu đến quý vị và các bạn 03 tài liệu sau:
1. Quyển sách “Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng - Tiếng gọi từ trái tim, mệnh lệnh của cuộc sống” của Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo nhân dân Nguyễn Bá Dương, nhà xuất bản Quân đội Nhân dân xuất bản năm 2024. Sách dày 268 trang khẳng định bản chất khoa học, cách mạng, giá trị và ý nghĩa của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; phản ánh sự vận dụng sáng tạo lý luận vào thực tiễn của Đảng ta trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, tiến hành công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Đây là những thông tin, tài liệu rất cần thiết, có ý nghĩa về lý luận và thực tiễn, giúp cán bộ, đảng viên, chiến sĩ và nhân dân nhận thức đầy đủ, sâu sắc hơn vai trò, tầm quan trọng và sự cần thiết phải bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng; đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, cơ hội chính trị trong tình hình mới. Sách được Thư viện TP. Cần Thơ phục vụ với mã số 324.2597075/ B108V. PHÒNG MƯỢN: MH.014606; MH.014607.
2. Quyển sách “Cách mạng tháng Tám - Cuộc đổi đời của dân tộc” do Bùi Thu Hương, Phạm Thuý Nga biên soạn, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân xuát bản năm 2010. Sách dày 331 trang gồm ba phần gồm: Một số văn kiện chỉ đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh tiến tới Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước (8-1945); Những trang hồi ức của một số tác giả là những cán bộ cách mạng lão thành đã trực tiếp chỉ đạo, tham gia hoặc chứng kiến cuộc Tổng khởi nghĩa diễn ra ở Thủ đô Hà Nội, Sài Gòn và các vùng miền của Tổ quốc; Một số bài viết, công trình nghiên cứu về Cách mạng Tháng Tám 1945. Qua đây giúp bạn đọc có cái nhìn tổng thể, hiểu thêm về sự lãnh đạo tài tình sáng suốt của Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc đoán định đúng tình hình và năm bắt thời cơ, đưa ra những quyết định chính xác về tổ chức, tập hợp sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc để giành thắng lợi quyết định bằng tinh thần tự lực và tự cường của chính quyền nhân dân Việt Nam. Kết quả, ngày 2 tháng 9 năm 1945 tại quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản "Tuyên ngôn độc lập" khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử dân tộc: Kỳ nguyên độc lập, tự do, hạnh phúc và tiến lên chủ nghĩa xã hội. Sách hiện được Thư viện TP. Cần Thơ phục vụ bạn đọc với mã số 959.704 / C102M. PHÒNG MƯỢN: MG.005801; MG.005802
3. Quyển sách “Bạn trẻ với trau dồi nhân đức, tài năng” của tác giả Nguyễn Văn Hấn, do Nhà xuất bản Hà Nội ấn hành năm 2024, là một cẩm nang hữu ích, mang đến những lời khuyên thiết thực và sâu sắc cho các bạn trẻ trên hành trình hoàn thiện mình. Với 148 trang, sách giới thiệu những cá nhân, câu nói của các danh nhân nổi tiếng trong và ngoài nước, đặc biệt là chân dung nhân đức tài năng của Chủ tịch Hồ Chí Minh; tầm quan trọng của kiến thức cũng như trau dồi kiến thức tài năng sáng tạo trong mọi công việc, việc chọn nghề - học nghề; đồng thời đưa ra 68 tiêu chí lớn nhỏ với những phương pháp, những kinh nghiệm xưa nay trong việc rèn luyện trau dồi nhân đức tài năng và để xây dựng tương lai cho chính mình, cũng như đủ đức tài đi tiên phong trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, phát triển đất nước giàu mạnh. Sách hiện đang được phục vụ tại Thư viện thành phố với mã số 170 / B105TR. PHÒNG MƯỢN: MH.014830; MH.014831.
Quý vị và các bạn thân mến! Chương trình phát thanh “Văn hóa đọc và cuộc sống” của Thư viện thành phố Cần Thơ đến đây xin tạm dừng. Quý vị và các bạn có thể nghe lại nội dung chương trình trên Cổng Thông tin điện tử Thư viện TP. Cần Thơ, tại http://www.cantholib.org.vn. Cám ơn quý vị và các bạn đã chú ý theo dõi. Xin chào tạm biệt và hẹn gặp lại!